Indonesia roept: documentaire Nederland en Indonesië 1900-1950

Indonesia roept! is de achtdelige documentaireserie over de geschiedenis van Nederland en Indonesië tussen 1900-1950. Gemaakt door de redactie van Andere Tijden met presentator Hans Goedkoop. Het verhaal gaat namelijk ook over zijn opa; over Rein Van Langen, generaal-majoor in het leger. Lees hier alles over Indonesia roept, te kijken vanaf vrijdag 1 september 2023 elke vrijdag meteen na Nieuwsuur rond 22.15 uur op NPO2.

Ook interessant en nu op tv: Hoog Spel in de Oost

Hans Goedkoop en zijn opa

“Dit is mijn opa. Rein van Langen. Opa uit Indië. Daar was hij militair geweest.” Met die woorden begint de nieuwe documentaireserie Indonesia roept!, gemaakt door de redactie van het NTR-geschiedenisprogramma Andere Tijden. Die opa is de grootvader van historicus en programmamaker Hans Goedkoop*. “Later hoorde ik dat hij Soekarno gevangen had genomen, de leider van de rebellen. Hij had Soekarno bijna doodgeschoten. Dat klonk stoer, toen.”

Indonesia roept!

Indonesia roept! is een achtdelige documentaireserie over Nederland en Indonesië tussen 1900 en 1950 – een periode waarin de vanzelfsprekendheid van de koloniale overheersing van Nederland over ons Indië begint te wankelen. Het verzet groeit, de Indonesiërs eisen hun zelfbeschikkingsrecht op en de Tweede Wereldoorlog en Japanse bezetting vormen de opmaat voor een bloedige onafhankelijkheidsoorlog. Generaal-majoor Van Langen vecht mee in die oorlog, die grofweg duurt van 1945 tot 1950. Het is een van de meest omstreden oorlogen die Nederland ooit heeft gevoerd. En Van Langen is niet zomaar iemand; hij behoort tot de leidende figuren aan Nederlandse zijde.

Oorlogsmisdaden en familie

Als het in Nederland over de onafhankelijkheidsoorlog gaat, komen al gauw oorlogsmisdaden ter sprake – aan Indonesische kant, maar ook aan Nederlandse kant. Ook deze serie komt daar niet onderuit, maar met een bijzondere invalshoek. Als onderzoeker oordelen over oorlogsmisdaden is één ding, maar wat als het om misdaden gaat die je eigen familie raken? Hoe is het voor Hans Goedkoop om een gewaardeerd familielid aan de kant van de dader terug te vinden?

Dan moet ik ook denken aan de documentaire reeks Bariloche; schuiloord van oorlogsmisdadigers. En aan het boek van Miloe van Beek: Daar praten wij niet over*.

Rein van Langen

Opa Rein komt ter wereld in Magelang, op Java. Het is 1898 en hij is telg uit een familie waarin vele mannen dienst hebben genomen in het KNIL, het Koninklijk Nederlands Indisch Leger. Ook Rein van Langen volgt die weg, dat kan eigenlijk niet anders. Of toch wel? Is dit het pad dat voor hem is uitgestippeld of zou hij ook een andere keuze kunnen maken? Hans volgt de weg van zijn grootvader vanuit Java naar Nederland, waar hij aan het KMA studeert, en terug naar zijn geboortegrond, in een periode waarin het verzet tegen de Nederlandse overheersing aanzwelt. En waar hij uiteindelijk in een bittere oorlog verzeild raakt en tot daden komt die hem de rest van zijn leven zullen blijven achtervolgen.

Zelden of nooit verteld verhaal

Met de pijnlijke geschiedenis van zijn opa als uitgangspunt verkent Hans Goedkoop meer dan alleen de oorlog, voorheen eufemistisch politionele acties genoemd. Om de opgelopen spanningen te kunnen snappen, gaat de serie in de eerste afleveringen terug naar het voormalige Nederlands-Indië vanaf circa 1900. Een zelden of nooit verteld verhaal. Terwijl de Nederlanders proberen de Indonesiërs met harde hand ‘in het gareel’ te houden, lopen de frustraties over het koloniale bewind steeds hoger op. 

Uiteenlopende sentimenten en belangen

In de hele serie zoekt Hans Goedkoop bewust de confrontatie met het Indonesische perspectief. Van oudsher wordt de geschiedenis verteld vanuit een Nederlandse invalshoek. Indonesiërs worden zelden gehoord. Door de verhalen rond zijn grootvader en de Nederlanders naast verhelderende en onverbloemde getuigenissen van Indonesische 90-plussers, nazaten en deskundigen te leggen, wordt duidelijk hoezeer de sentimenten en belangen uiteenliepen. 

Johannes van der Steur & Sipatai

Daarnaast stuit Hans Goedkoop in zijn zoektocht op vele verrassingen over zijn familie en zijn Indische roots. Hij onderzoekt ook bijzondere verhalen die parallel lopen met dat van zijn familie, zoals dat van de zendeling Johannes ‘Pa’ van der Steur*, die 7.000 verlaten Indo-Europese kinderen liefdevol opving, of dat van ‘bendeleider’ Sipatai, die volgens de overlevering als een moderne Robin Hood stal van de rijken (de Nederlanders) en gaf aan de armen (de Indonesische bevolking). 

Opnames door corona uitgesteld

Samen met regisseur Gerda Jansen Hendriks, Indonesië-kenner van Andere Tijden, begon Hans Goedkoop in 2019 met de voorbereidingen van Indonesia roept! (de titel is een verwijzing naar de beroemde en destijds zeer omstreden film van Joris Ivens Indonesia Calling uit 1946). Door corona konden de geplande opnamen in Indonesië echter lange tijd niet doorgaan. In februari 2022 maakten ze met in Nederland gedraaid materiaal daarom eerst het tweeluik De Indische rekening, over de naweeën van de Nederlandse koloniale geschiedenis in Indonesië vanaf 1950, een tweeluik dat veel losmaakte. Vorig najaar konden de opnamen in Indonesië alsnog plaatsvinden. Regisseur Gerda Jansen Hendriks hield de soms moeizame werdegang van de serie bij in een uitgebreid blog: Project 2021.

Indonesia roept! kijken

De achtdelige documentaireserie Indonesia roept! – ongetwijfeld de meest persoonlijke serie die Hans Goedkoop ooit heeft gemaakt – is vanaf vrijdag 1 september wekelijks op NPO 2 te kijken, steeds meteen na Nieuwsuur rond 22.15 uur. De afleveringen kun je ook terugkijken via NPO Start en NPO Plus. Zorg voor een VPN Verbinding, die je op Nederland zet, als je dit vanuit het buitenland wilt doen.

Meer over de inhoud van de afleveringen van Indonesia roept!

Koloniale spekkoek

1 september, aflevering 1: Hans Goedkoop vertrekt naar Indonesië, op zoek naar sporen van zijn grootvader Rein van Langen. Die is eind 19e eeuw geboren op Java en zal het later brengen tot chef-staf van het koloniale leger. Hoe Indisch is de familie van Hans eigenlijk? Een DNA-test laat een verrassende uitslag zien en de reis door Indonesië brengt meer verrassingen. Zoals het opvanghuis voor kinderen van Nederlandse mannen en Indonesische vrouwen, opgericht door zendeling ‘Pa’ van der Steur. In de kolonie is het cruciaal tot welke laag je behoort; hoe Europeser, hoe beter. Welke rafelranden brengt zo’n strikte indeling teweeg, ook in de familie van Hans? 

Land van onderdanen

8 september, aflevering 2: In Nederlands-Indië kan het niet op in de jaren twintig. De economie bloeit, de winsten zijn enorm, zeker bij de uitgestrekte plantages op Sumatra. Daar begint de opa van Hans Goedkoop zijn carrière als jonge luitenant in het koloniale leger. Dat KNIL wordt ook ingezet bij de eerste grote politieke opstand in de kolonie. De lokale bevolking pikt de onderdrukking door het Nederlands gezag niet meer. Hans leert hoe Indonesische artsen hun land willen genezen van de ziekte die kolonialisme heet. Hij gaat ook langs bij de Ombilin kolenmijnen, waar dwangarbeid heel gewoon was. Hoe zag het kolonialisme er in de praktijk uit?

Nog 300 jaar

15 september, aflevering 3: In Nederlands-Indië wil het gezag rust en welvaart, maar in de jaren dertig broeit het in de kolonie. Er is economische crisis, arbeiders worden massaal ontslagen. Het nationaal-socialisme komt op, maar ook het nationalisme onder de Indonesiërs. Een jonge ingenieur, Soekarno, klaagt het koloniale bewind openlijk aan. Zijn politieke medestanders worden gestraft met verbanning naar een afgelegen en door ziekten geteisterd kamp. Maar ook van buiten komt er dreiging. De opa van Hans Goedkoop wordt als officier gelegerd op een strategische plek, Balikpapan, waar een Japanse aanval dreigt. Wat staat een militair in de kolonie allemaal te wachten? 

Omgekeerde wereld

22 september, aflevering 4: Als de Duitsers Nederland binnenvallen, mei 1940, is de opa van Hans Goedkoop op groot verlof in Den Haag. Hij weigert een Duitse loyaliteitsverklaring te tekenen en wordt afgevoerd naar het Duitse krijgsgevangenkamp Colditz. Daardoor krijgt hij weinig mee van wat er gebeurt in Nederlands-Indië, zijn geboorteland, waar het leven onder de Japanse bezetting in een paar jaar compleet verandert. De Nederlandse bevolking verdwijnt in kampen of verricht dwangarbeid. Ook de Indonesiërs krijgen te maken met dwangarbeid en honger. Toch ontlenen Indonesiërs ook hoop aan de Japanners. Komt de koloniale heerschappij in het land voorgoed tot een einde?

Geen weg terug

29 september, aflevering 5: De opa van Hans Goedkoop, officier Rein van Langen, komt na de Japanse capitulatie in 1945 terug in Nederlands-Indië. Daar is net de onafhankelijke Republik Indonesia uitgeroepen. Verbijsterd over de chaos in het land bereidt hij zich met zijn troepen voor om de Nederlandse macht over het land te herstellen. Maar veel Indonesiërs zijn nu echt elk vreemd gezag beu. Merdeka – vrijheid! Er volgen maanden van gruwelijk geweld, in Nederland bekend als de ‘Bersiap’. Hans praat met ooggetuigen van verschillende kanten en met Nederlandse soldaten die in de Tijgerbrigade onder commando van zijn opa dienden. Krijgt Nederland zijn kroonkolonie terug? 

Ten aanval 

6 oktober, aflevering 6: Na een jaar strijd is Nederlands-Indië in 1947 nog altijd niet terugveroverd door de Nederlandse troepen. De frustratie loopt op. Het leger krijgt de opdracht om een doorbraak te forceren met een ‘politionele actie’ – een ander woord voor grootschalige oorlog. De Tijgerbrigade, onder leiding van de opa van Hans Goedkoop, moet Centraal Java veroveren. Hans volgt de opmars van de brigade, die aanvankelijk soepel verloopt. Maar dat wil niet zeggen dat er geen slachtoffers vallen. In de buurt van Salatiga praat Hans met ooggetuigen en nakomelingen van Indonesische vrijheidsstrijders. Is zijn opa betrokken geweest bij Nederlandse oorlogsmisdaden?

Eindstrijd  

13 oktober, aflevering 7: In de strijd om Nederlands-Indië behalen Nederlandse troepen in 1948 de hoofdprijs. Na een spectaculaire luchtlanding veroveren ze Jogjakarta, hoofdstad van de Republik Indonesia, en nemen president Soekarno gevangen. De opa van Hans Goedkoop voert het commando en Hans volgt in zijn spoor. Hij bezoekt een wajangspel over de aanval en spreekt Indonesische getuigen. De overwinning blijkt van korte duur. De Indonesiërs geven de strijd niet op, de dodentallen stijgen en de internationale gemeenschap keert zich tegen het Nederlandse optreden. Moet Nederland de strijd opgeven en moeten de Nederlanders het land verlaten – inclusief de opa van Hans? 

De erfenis

20 oktober, aflevering 8 – Eind 1949 eindigt de Nederlandse heerschappij over Indonesië. Het koloniale leger waar de opa van Hans Goedkoop zijn hele leven aan is verbonden, wordt opgedoekt. Als chef-staf is hij zelfs verantwoordelijk voor die operatie. Ook is er nog een laatste, geheime klus: de beruchte kapitein Raymond Westerling het land uitsmokkelen. Dat doet hij, maar zijn betrokkenheid lekt uit. Net niet ontslagen, met toch maar een ridderorde – zo verlaat hij zijn geboorteland. Is hij verbitterd? Hans praat erover met zijn familie. Hoe is het om een oorlog te verliezen en daarna je land? Hoe verwerk je dat en hoe werkt het door in de familie, tot in onze tijd? 

Foto: NTR

* Let op: we werken in onze artikelen met affiliate links, waarbij we je verwijzen naar partners waarvan wij denken dat ze interessant voor jou zijn of aansluiten bij dit artikel. Wil je VlaamsKijken steunen, klik hier en ontdek alle mogelijkheden op een rijtje.

Altijd op zoek naar leuks om te kijken:

8 september 2023 /

Tips